ENGINEERINGNET.NL - DESHIMA heeft de afgelopen dagen voor het eerst licht gemeten, het zogenaamde ‘first light’ in vaktermen, een belangrijke mijlpaal bij het in gebruik nemen van het instrument.
Als astronomen meer willen weten over het prille begin van ons heelal, moeten ze infrarood licht meten dat er tussen de 10 miljard en 13 miljard jaar over heeft gedaan om de aarde te bereiken. Daar zijn gevoelige instrumenten voor nodig.
Een team van de TU Delft en SRON werkt samen met de Leidse sterrenwacht en Japanse astronomen aan supergeleidende en heel gevoelige meetapparatuur die het huidige meetproces met een factor honderd versnelt. Ze zijn op dit moment op locatie in Chili om alles te installeren en te testen.
De Japanse astronomen zijn verbonden aan verschillende Japanse universiteiten, zoals Nagoya University, Saitama University en Hokkaido University. Dit team staat onder leiding van Tokyo University en de National Astronomical Observatory of Japan, de nationale sterrenwacht van Japan.
Het onderzoeksteam vertrok in september naar de Atacama woestijn in Chili. Op 4,8 kilometer hoogte staat daar de Japanse ASTE-telescoop (Atacama Submillimeter Telescope Experiment).
Hierin werd de afgelopen weken DESHIMA (Deep Spectroscopic High-redshift Mapper) geïnstalleerd. Het nieuwe type spectrometer bepaalt de precieze afstand van zulke sterrenstelsels, door in het ver-infrarood spectrum van deze sterrenstelsels de zogenaamde roodverschuiving te meten. Vóór DESHIMA was er nog geen breedband spectrometer voor deze specifieke ver-infrarood frequenties.
DESHIMA gebruikt Microwave Kinetic Inductance Detectoren (MKID) om de kleinst mogelijke verschillen in stralingsenergie met de grootste precisie op te merken. Het idee daarvoor begon in 2009 op dezelfde plek in Chili.
Toen kreeg Akira Endo (TU Delft) het idee voor een spectrometer met een grote hoeveelheid MKIDs. Later stelde Jochem Baselmans (SRON/TU Delft) voor om de gehele spectrometer op een en dezelfde chip te maken, zonder gebruik van optica: het idee van de supergeleidende, on-chip spectrometer was geboren.
Eén supergeleidende chip, verder uitontwikkeld door onderzoekers van TU Delft en SRON, ontvangt de ver-infrarood straling, filtert die uiteen naar verschillende deelfrequenties en meet per frequentie de helderheid. De chip wordt gekoeld tot -273 graden Celsius (120 milliKelvin) door een cryostaat, en uitgelezen met uitleeselektronica, die beide bij SRON zijn ontwikkeld.
On-chip spectrometers bestaan al, maar DESHIMA is de eerste spectrometer in zijn soort die daadwerkelijk aan een telescoop wordt getest. DESHIMA is dan ook bijzonder vanwege zijn instantane bandbreedte.
DESHIMA wordt in Chili als proof of principle getest op een frequentie van 346 Gigahertz en een bandbreedte van 40 Gigahertz. Het doel is om de komende jaren DESHIMA te verbeteren tot een bandbreedte van 240-720 GHz.
Er wordt al gewerkt aan de opvolger van DESHIMA, MOSAIC, die meerdere on-chip spectrometers combineert in één instrument.
Als alles goed gaat, kunnen onderzoekers er binnenkort voor het eerst een driedimensionale kaart mee maken van sterrenstelsels uit de begintijd van het universum. DESHIMA is (mede) gefinancierd door NWO, ERC en JSPS.
Op de foto (v.l.n.r.)
Achterste rij: Toshihiko Kobiki, Tai Oshima, Kenichi Karatsu;
Voorste rij: David Thoen, Akira Endo, Robert Huiting, Tatsuya Takekoshi Foto credit: Robert Huiting (SRON)
