Download het artikel in 
Gevaarlijke stoffen bevinden zich op veel werkplekken. Recent onderzoek heeft aangetoond dat 16 % van de werknemers in Europa worden blootgesteld aan gevaarlijke producten en 22 % aan giftige dampen. Blootstelling aan gevaarlijke stoffen op het werk kan zich overal voordoen, zoals bijvoorbeeld op boerderijen, in kapsalons, garages, chemische fabrieken, enz.
Wetgeving
De Europese wetgeving heeft tot doelstelling de gezondheidsrisico’s bij het gebruik van gevaarlijke stoffen op het werk te reduceren. Het Europees recht stelt verwijdering en vervanging bovenaan de prioriteitenlijst van de controlemaatregelen voor de bescherming van werknemers. De belangrijkste Europese wetten op dit gebied zijn de verordeningen inzake de bescherming van werknemers, tegen risico’s met betrekking tot chemische agentia, carcinogene stoffen (inclusief asbest of houtstof) en biologische agentia.
Verordeningen inzake classificatie en etikettering zijn even wezenlijk aangezien deze voor de gebruiker beschikbare informatie (veiligheidslabels, symbolen en veiligheidsinformatiebladen) bevatten. Deze verordeningen moeten worden opgenomen in de nationale wetgeving. Aangezien de overeenkomstige richtlijnen alleen minimumvereisten vastleggen, hebben de de lidstaten opdracht gekregen een aantal bijkomende of nog strengere voorschriften op te nemen, zoals beperkingen in verband met bepaalde processen of lagere grenswaarden.
Derhalve wordt aan alle verantwoordelijken die in aanraking komen met gevaarlijke stoffen, sterk aanbevolen te zoeken naar informatie over specifieke nationale wetgeving die van toepassing zou kunnen zijn op het gebruik van gevaarlijke stoffen op het werk. Belangrijk is zich ervan bewust te zijn dat deze verordeningen inzake aangelegenheden zoals risicoanalyse, technische maatregelen en blootstellingslimieten eveneens van toepassing zijn op gevaarlijke stoffen die vrijkomen tijdens werkprocessen, zoals bijvoorbeeld houtstof of lasdampen.
Teneinde de gezondheid van werknemers te beschermen tegen gevaarlijke stoffen, worden werkgevers verzocht om:
de risico’s te analyseren
acties te ondernemen om de risico’s te vermijden of te beperken
toezicht te houden op de doeltreffendheid van de voorzorgsmaatregelen en de analyse te herzien.
Risicoanalyse
Risicoanalyse is een vereiste krachtens de in alle lidstaten geldende Europese wetgeving. Risicoanalyse betekent vaststelling van wat schade kan veroorzaken, zodat voorzorgsmaatregelen kunnen worden genomen. Een degelijke risicoanalyse vormt de grondslag voor succesvol risicobeheer. Opleiding van werknemers op het gebied van risicoanalyse voor veilige werkmethoden is een belangrijk onderdeel van risicobeheer. Opgeleide werknemers passen niet alleen de regels toe, ze werken ook efficiënter en promoten een gezonde en veilige werkomgeving.
Het risico van een stof wordt bepaald door twee factoren: de kenmerken van de stof en de blootstellingsgraad. Het is belangrijk om in de analyse de te voorziene incidenten en onderhoudswerkzaamheden op te nemen als ook de te nemen maatregelen in dergelijke omstandigheden zoals eerste hulp.
Preventie en beperking risico’s
De Europese wetgeving bepaalt de prioriteiten inzake controlemaatregelen bij blootstelling die moeten worden toegepast wanneer risico’s worden vastgesteld bij een risicoanalyse.
De gevaren vermijden door de processen of het product te vervangen is prioritair (aanpak aan de bron). Indien dit echter niet mogelijk blijkt, dienen de gevaarlijke stoffen of processen te worden vervangen door andere niet-schadelijke of minder gevaarlijke stoffen of processen.
Indien risico’s niet voorkomen kunnen worden dienen controlemaatregelen te worden ingevoerd om de gezondheidsrisico’s van de werknemers te vermijden of te beperken. Hierbij moeten de volgende prioriteiten worden gesteld:
Arbeidsprocessen en controles ontwikkelen en aangepaste uitrusting en materialen gebruiken om het vrijkomen van gevaarlijke stoffen te beperken.
Collectieve beschermingsmaatregelen toepassen bij de bron van het risico, zoals ventilatie en aangepaste organisatorische maatregelen.
Individuele beschermingsmaatregelen toepassen inclusief persoonlijke beschermingsmiddelen indien blootstelling niet op een andere manier kan worden voorkomen.
Het aantal werknemers dat wordt blootgesteld moet tot een minimum worden beperkt, evenals de duur en de intensiteit van de blootstelling en het aantal gebruikte gevaarlijke stoffen. Er dienen aangepaste arbeidshygiënische maatregelen te worden genomen die aangepast zijn aan de specifieke werksituatie.
Monitoring en aanpassing
De risicoanalyse moet worden herzien indien wijzigingen worden aangebracht aan de arbeidsprocedure, nieuwe chemicaliën worden ingevoerd of een proces wordt aangepast, in geval van ongevallen en gezondheidsstoornissen en in ieder geval op regelmatige basis om te waarborgen dat de bevindingen nog steeds van toepassing zijn.
Zodra een controlemaatregel in het proces is ingelast, moet toezicht worden gehouden op de doeltreffendheid ervan. Regelmatige evaluatie van de situatie is vereist om de langzame achteruitgang van bepaalde situaties (bv. Beperkte doeltreffendheid van ventilatiesystemen) en veranderingen van de werkmethoden op te sporen.
Blootstellingslimieten
Blootstellingslimieten (MAC-waarden) op het werk voor schadelijke stoffen vormen een belangrijke vorm van informatie voor risicoanalyse en -beheer. Blootstellingslimieten op het werk werden echter slechts voor een beperkt aantal, momenteel op de werkplek gebruikte stoffen vastgelegd. Bindende en indicatieve grenswaarden werden bepaald in Europese richtlijnen. Iedere lidstaat van de Europese Unie stelt zijn eigen nationale blootstellingslimieten op het werk vast en hierbij worden meestal meer stoffen in aanmerking genomen dan in de richtlijn.
Nationale blootstellingslimieten kunnen bindend zijn (m.a.w. ze moeten worden nageleefd) of indicatief (als indicatie van wat maximaal zou mogen worden bereikt). De werkgever dient te waarborgen dat de blootstelling van de werknemers de nationale limieten niet overschrijdt.
Europese prioriteit
De toenemende zorg dat de huidige regelgeving voor chemische veiligheid ter bescherming van het milieu en de gezondheid niet genoeg bescherming biedt, heeft geleid tot de ontwikkeling van een nieuw Europees chemisch beleid, dat wordt omschreven in het witboek inzake strategie voor een chemisch beleid in de toekomst. Dit beleid is gericht op een hoge mate van bescherming van de menselijke gezondheid en van het milieu voor de huidige en toekomstige generaties en omvat een systeem voor registratie, evaluatie en vergunning van chemicaliën (REACH).
De noodzaak om informatie over te brengen tijdens het hele productieproces is een van de sleutelelementen van het REACH-systeem voor het beheer van chemische stoffen. REACH is gericht op informatieverstrekking inzake de gevaren van stoffen en hoe eventuele risico’s kunnen worden aangepakt. Het legt eveneens de nadruk op risicoanalyse vermits fabrikanten, invoerders en eindgebruikers risicoanalyses zouden moeten uitvoeren voor bepaalde toepassingen en maatregelen voor risicobeheer moeten voorstellen en daarmee de risico’s te beperken.
Verwijderen en vervangen van gevaarlijke stoffen
De Europese wetgeving hanteert een bepaalde volgorde van maatregelen om de blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen te voorkomen of terug te dringen.
Verwijdering: de beste manier om de risico’s met gevaarlijke stoffen te verminderen is uiteraard het wegnemen van de noodzaak die stoffen te gebruiken. Dat kan als er wijzigingen worden aangebracht in het proces of het product waarin de stof wordt gebruikt.
Vervanging: als blijkt dat het gebruik van de gevaarlijke stof of het gevaarlijke proces niet kan vermeden worden, moet uitgekeken worden naar een minder gevaarlijk alternatief.
Beheersing: als een stof of proces niet verwijderd of vervangen kan worden, kan de blootstelling worden voorkomen of verminderd door:
Afscheiding van het uitstootproces
Beheersing van de uitstoot door een beter procesmanagement
Technische oplossingen waarmee de concentratie in de zone van blootstelling zo veel mogelijk wordt beperkt
Organisatorische maatregelen waarbij het aantal blootgestelde werknemers alsmede de duur en de intensiteit van de blootstelling tot een minimum worden teruggebracht
Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen.
Uitbanning en vervanging
Het overgaan op een andere substantie is een drieledig proces.
Stel de alternatieven vast: zoek uit welke opties beschikbaar zijn. Zoek naar alternatieve procesmethoden (om de noodzaak een bepaalde gevaarlijke stof te gebruiken volledig weg te nemen) en naar potentiële vervangingsstoffen (als verwijdering niet mogelijk is). Als de te vervangen stof gebruikt wordt in breed toegepaste processen, bijvoorbeeld bij spuitwerk of ontvetting, zal het aantal beschikbare mogelijkheden waarschijnlijk groter zijn.2
Vergelijk de alternatieven: maak een risicobeoordeling van alle alternatieven, met inbegrip van de stof die of het proces dat is toegepast, en vergelijk de resultaten. Onderzoek of in de relevante nationale wetgeving (Arbeidsregelingen of richtlijnen over het welzijn op het werk) opgenomen zijn en raadpleeg de wetgeving op het gebied van milieu en productveiligheid, zodat u er zeker van bent dat de opties toegestaan en verenigbaar met de wet zijn, en stel de minimumnormen vast die in acht genomen moeten worden.
Neem een besluit: dit besluit moet toegesneden zijn op de wettelijke productvoorschriften, de technologische mogelijkheden, de potentiële gevolgen voor de kwaliteit van de producten, de kosten (waaronder de nodige investeringskosten) en de opleiding in het gebruik van het nieuwe product.
Waar te beginnen?
Elke vermijdbare blootstelling aan gevaarlijke stoffen moet voorkomen worden. Informatie over gevaarlijke stoffen kan op diverse wijzen verkregen worden. Een van de eenvoudigste manieren om mogelijke gevaren van stoffen met elkaar te vergelijken — die echter geen definitieve informatie oplevert — is nagaan tot welke categorie de stof behoort of kijken naar de informatie op het etiket. De gegevens moeten te vinden zijn in de veiligheidsinformatiebladen die bij het chemisch product geleverd worden. Informatie over chemische producten waarvoor geen veiligheidsinformatiebladen beschikbaar zijn, kan worden verkregen via de leverancier (technische documenten, gebruiksaanwijzingen).
Andere informatiebronnen zijn onder meer plaatselijke beperkingen ten aanzien van stoffen en wettelijke limieten, zoals grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling (OEL’s of MAC’s), emissielimieten of grenswaarden voor het productgehalte. In sommige nationale OEL-lijsten zijn tevens gegevens te vinden over producten die door de huid kunnen worden opgenomen of allergieën kunnen veroorzaken.
Bij de risicobeoordeling dient u voor uw onderneming een lijst van gevaarlijke stoffen op te stellen. Uit deze lijst zal ook blijken welke stoffen met prioriteit moeten worden verwijderd of vervangen, doordat de gegevens, die verband houden met de gebruikte stoffen, met elkaar vergeleken kunnen worden. Dat wil zeggen de hoeveelheid, het werkproces, het aantal werknemers dat aan de stoffen wordt blootgesteld, het resultaat van metingen op de werkvloer of van de schatting van de mate van blootstelling en de classificatie van de stoffen. De prioriteiten ten aanzien van vervanging die in de risicobeoordeling worden vastgesteld dienen regelmatig en telkens wanneer het werkproces gewijzigd wordt, te worden herzien. << (foto’s: CanAM, Dräger, A+A, Magnox)
door Hubert Lahaut, Maintenance Magazine
Enkele tips: waar moet ik op letten?
Bij gevaren veroorzaakt door het proces: open processen, zoals het verven van grote oppervlakken, mixen/vermengen in open containers/vaten
Processen die stof, rook of dampen genereren of vloeistoffen verspreiden in de lucht, zoals lassen en het spuiten van lakken
Bij gevaren in verband met de stof: Als u het werkproces niet kunt veranderen, probeer dan de blootstelling te verminderen of te vermijden aan stoffen die:
• zorgen voor hogere brand- en explosierisico’s
• leiden tot een hogere blootstelling van werknemers
• resulteren in de blootstelling van een groot aantal werknemers
• vluchtig zijn, zoals organische oplosmiddelen
• zich verspreiden in de lucht (aërosolen, stof)
• acute gezondheidsrisico’s veroorzaken, zoals giftige, corrosieve en irriterende stoffen
• chronische gezondheidsrisico’s veroorzaken, zoals allergenen, stoffen die toxisch zijn voor de vruchtbaarheid en andere agentia
• opgenomen zijn in specifieke nationale regelgeving waarin beperkingen worden opgelegd aan het gebruik van die stoffen op de werkplek
• al eerder zorgden voor problemen in uw bedrijf (gezondheidsproblemen, ongelukken of andere incidenten)
• beroepsziekten veroorzaken
• regulier toezicht op de gezondheid (medisch onderzoek van werknemers) noodzakelijk maken
• kunnen worden opgenomen door de huid
• waarvoor de werknemers arbeidsbelemmerende persoonlijke beschermingsmiddelen moeten gebruiken (bv. ademhalingsbescherming).
Carcinogene en mutagene stoffen moeten vervangen worden voorzover dat technisch mogelijk is! In sommige lidstaten is deze bepaling ook van toepassing op stoffen die toxisch voor de vruchtbaarheid zijn. Denk altijd aan de onderhoudsprocedures en de potentiële gevaren bij ongevallen. Een ingesloten stof kan een hoog risico in zich bergen wanneer deze vrijkomt als gevolg van een ongeval. <<
Risicoanalyse in vier stappen
1. De stoffen inventariseren die tijdens arbeidsprocessen worden gebruikt/geproduceerd en vrijkomen zoals lasdampen of houtstof.
2. Informatie verzamelen over deze stoffen, bijvoorbeeld de schade die zij kunnen veroorzaken en hoe dit zich kan voordoen. Veiligheidsinformatiebladen die moeten worden verstrekt door de leverancier van een chemische stof, zijn een belangrijke informatiebron.
3. De blootstelling aan de vastgestelde gevaarlijke stoffen analyseren, de soort, de intensiteit, de duur, de frequentie en de omstandigheden van de blootstelling bij de werknemers controleren, inclusief gecombineerde effecten van het gelijktijdig gebruik van gevaarlijke stoffen en de hieraan verbonden risico’s.
4. De ernst van de vastgestelde risico’s evalueren. Deze lijst kan worden gebruikt bij de opstelling van een actieplan ter bescherming van werknemers. <<
